Arap Yarımadası tarih boyunca en önemli güç merkezlerinin hedefi halinde olmuştur. Bu yüzden de çok hareketli bir geçmişe, bugüne sahiptir ve yarın da öyle olacaktır. Aslında dünya medeniyetinin merkezidir. Sonsuza uzanacak kadar efsanelerin çıkış noktasıdır. Yarımadada başlayan hayatın renklerini oluşturan bu efsanelerin değişik versiyonları biraz araştırdığımızda Avrupa’da, kuzeyde ve neredeyse hiç alakası olmayacağını düşündüğümüz yerlerde çıkar önümüze. Dolayısıyla on binlerce yıllık bir geçmişe sahip olan bir coğrafyada günümüzde politika oluşturmak kolay değildir. Derinliği bilmekten öte Arabistan’ın kumlarından kadınlarına, develerinden hamsin rüzgârlarına kadar inanılmaz sayıda değişkenin etkili olduğu bu coğrafyada bilgi çok önemlidir ki ancak bu şekilde gelecek daha iyi örülecektir. Bu düşünceler içinde ben de 350 yıla yakın bir kronoloji sunarak bir nebze ilgilenenlerin dağarcığına bir renk katmak istedim.
1744-1818: Emir Muhammed İbn-i Suud ile dini reformatör Muhammed İbn-i AbdelVahab’ın aralarında uzlaşmalarıyla, Arap Yarımadasında ilk Vahabi devletinin kuruluşu.
1749:Ahmed Bin Said, Umman’da İranlı Şiileri imha etti ve El Said hanedanlığını kurdu.
1783: İran, 17. Yüzyıldan bu yana hakim oldukları Bahreyn’den çekildi. Ahmed El Halife Utup kabilesinden Sünni hanedanlığı yarattı.1820’de İngiltere ile korunma anlaşmaları yaptı. Bugüne kadar varlığını devam ettirdi.
1756: Utup kabilesine bağlı El Sabah Hanedanlığı Kuveyt’e çıktı. Günümüz
1793: El-Nahyane ailesi Abu-Dabi’yi yarattı.Beni Yas kabilesi, İngiliz kontrolüne girdi.Bu sayede İngilizler Körfez boyunca küçük emirliklere hakim olmayı başardı.
1833: El Mektum Kabilesi (klanı) Dubai’de hakimiyet kurdu.
1839:1517;’den beri Osmanlı kontrolünde olan Aden/Yemen’i İngiltere’ye kaptırdı.
1861: İngiliz baskılarıyla Bahreyn, İran işbirliğinden vaz geçti. Şeyh Muhammed El Halife ile dostluk anlaşması yapıldı.
1868: Katar’a El Tahani ailesi hakim oldu. Bu arada Osmanlı yönetimi de devam etti. 1872’de Prensliği Türkler işgal etti.
1869: Osmanlılar tarafından Kuveyt Basra vilayetine dahil edildi.
1884: Yabancı güçlerin baskılarıyla İkinci Suudi Krallığı kuruldu.
1892:Umman ve Bahreyn kendi aralarında anlaşarak İngiltere İmparatorluğunun parçası oldu. 1899’da Kuveyt de katıldı.
1902:AbdulazizİbnSuud Riyad’ı ele geçirdi. Bu sayede Suudi toprakları genişledi.
1908:MascedSuleyman bölgesinde büyük miktarlarda petrol çıkarılmaya başlanıldı. Anglo-Persan petrol şirketi kuruldu. APOC ve sonradan BP ismini aldı (1954’de).
1913: 29 Temmuzda Osmanlı İmparatorluğu İngilizlerin Körfezdeki hakimiyetini kabul etti.
1914: Kuveyt İngiliz egemenliğine girdi. 4 yıl sonra da Katar girdi.
1916: Fransa ile İngiltere arasında Syks-Picot antlaşması yapıldı. İlerleyen aylarda da büyük Arap isyanı başladı.
1918: 1 Ekim günü Türklerin ayrılmasından sonra İmam Yahya Muhammed Hamid El-Dini Yemen’in kuzeyinde Kuzey Yemen Krallığını ilan etti.
1920: Sevr Anlaşması Osmanlı İmparatorluğuna imzalatıldı.
1921: Kuveyt’te Ahmed El Cafer El Sabah sadece bir yıl kadar çalışabilen 12 üyeli bir meclis kurdu.
1922:Uqair protokolü Londra’da Kuveyt, Suudi Arabistan ve Irak arasında imzalanarak70.000 Km. karelik serbest alan ilan edildi.
1924: 5 Aralık, Abdülaziz İbnSuudMekke’Den kovuldu. Böylece Mekke Haşemilerin eline geçti.
1928: Batılı Petrol şirketleri RoyalDutch Shell, Standart Oil of New Jersey (Exxon), Standart Oil of California (Chevron), Texado, APOC (BP), Golf et Mobil, Arap Yarımadası petrolleri için toplandı, anşlaşmalarla fiyatlar sabitlendi. Ardından da Yedi Kardeş Karteli oluşturuldu.
1932: Bahreyn rezervleri kanıtlandı. İran, Katar sınır hattı çizildi. Suudi Kralı değişti.
1933: ABD-Suudi petrol ortaklığı ortaya çıktı (ARAMCO). 29 Mayıstan sonra kuyu çalışmalarına girişildi.
1934: İngiltere Kuveyt petrol şirketini kurdu. 1938’de Burgan’da petrol sahaları bulundu.1946’da ilk petrol satışına geçildi. Suudi güçleri Yemen’i işgal etti. İbnSuud, İmam Yahya ile Taef anlaşması yaptı. Böylece Yemen’in Azir kırsalı Suudilerin oldu.
1938: Suudi Arabistan’ın Dammen bölgesinden petrol çıktı. Kuveyt’te 14 kişilik yeni bir yönetim konseyi oluşturuldu. Ama ancak 1954’e kadar ayakta kalabildi.
1939:Dukhan’da büyük petrol rezervleri bulundu. Üretime ancak 1949’da geçildi.
1943: Suudi topraklarında Dhahron’da ilk ABD üssü açıldı.
1945: USS Quincy gemisinde Roosevelt ve İbnSuud buluştu ve 60 yıl süreli askeri işbirliği anlaşması yapıldı.
1950:Aramco ile Suud arasında 50-50 anlaşması yapıldı.Şirket karını Suudilere fayda sağlayacak şekilde azalttı.
1957: İran Bahreyn üzerinde hakimiyet için baskıya başladı.1970 yılına kadar devam ederek Bahreyn’in 14. Bölgesi olmasını istedi.
1958: Abu Dabi’de büyük petrol rezervleri kanıtlandı. Üretime ancak dört yıl sonra geçildi.
1961: Kuveyt karıştı. Irak bağımsızlığını kabul etmeyerek kendisine ait olması yönünde baskı yapınca İngiltere buraya asker çıkardı.
1964: Suudi Arabistan’da babasından sonra kral olan İbnSuud, kardeşi Faysal tarafından devrildi.
1965-1976: Umman’ın Dhofar bölgesinde komünist eğilimli bir isyan başladı. Marksist Güney Yemen tarafından desteklendi. İran ve İngiliz güçleriyle kırıldı. Suudi Arabistan ve Abu Dabi finansal destek sağladı.
1966: Dubai’de büyük petrol kaynakları keşfedildi.1928’den beri Abu Dabi’yi yöneten Şeyh Şakbut Ben Sultan El Nahyane kardeşi Zayed tarafından devrildi.
1967: Yemen Marksist kökleri olan Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edildi (Güney Yemen). Burada kurulu olan Güney Yemen Federasyonu ortadan kalktı.
1970: Umman Sultanı Said Ben Taymur oğlu tarafından devrildi.
1971: Bahreyn İngiltere’ye bağları devam ederek bağımsız oldu (15 Ağustos).
Shell’in büyük petrol kaynakları keşfettiği Katar bağımsızlığını ilan etti (3 Eylül).
İngiltere ile görüşme sonrasında İran Hürmüz Boğazındaki üç adayı işgal etti (2 Aralık).
Şeyh Zayed Abu Dabi önderliğinde diğer emirlikleri içine alarak BAE kuruldu. Bahreyn ve
Katar bu birleşmeyi ret ettiler.
1972: 1960’tan bu yana Katar’ı yöneten Ahmet Bin Ali Tahani, kuzeni Halifa Ben Hamdi tarafından
öldürüldü.
1973: Bir grup Irak askeri Kuveyt topraklarına girdi. Riyad’ın baskısıyla geri çekildi.
1975: Kral Faysal kuzeni tarafından öldürüldü. Üvey kardeşi Halid yerine geçti. Golf Oil ve BP ile
anlaşarak Kuveyt’in ilk milli şirketi Kuveyt Oil kuruldu.
1976: Parlamenter sistemi yok etmek için Kuveyt emiri Sabah El Salem milli konseyin faaliyetlerini
askıya aldı.
1978:Mehmet Ali Abdullah Saleh Kuzey Yemen’de gücü ele geçirdi. Ardından 1981’e kadar devam
edecek olan ikinci petrol krizi başladı. İran’da İslam devriminin ardından İran-Irak savaşı (1980-
1988) başladı. Kara altın üretimi durdu. Petrolün piyasa fiyatları patladı.
1980: ABD, Umman’ın Nasirah adasına askeri üs kurdu.
1981: Körfez İşbirliği Örgütü (CCG) doğdu. Suudi Arabistan, Umman, Kuveyt, Bahreyn, BAE ve
Katar. Bahreyn İran’ın kendi topraklarında yapmaya çalıştığı ihtilali önlediğini açıkladı.
1985: Kuveyt’te milliyetçi sol parlamenterlere baskı uygulanmaya başlandı.
1986: Güney Yemen’de iç savaş (10.000 ölü). Başkan Ali Nasır Muhammed kuzeye kaçtı.
1987: Suudi polisleri, ABD aleyhine gösteri yapan İranlı hacılara saldırdı. Mekke’de 400 kişi öldü.Bunların 275’i İranlıydı.
1989: Mekke’de 2 büyük saldırı gerçekleşti. Bir ölü, çok yaralı ile sonuçlandı.16 Kuveytli Şii
yakalandı.
1990: Kuzey ve Güney Yemen 22 Mayıs günü birleşti. Başkenti Sanaa oldu. Mehmet Ali Abdullah
Saleh başkan seçildi.
1926: Hacı adayı Mina’da itiş kakış ve panikten zarar gördü.
Irak Kuveyt’i işgal etti. 14 Şubat 1991’de ABD harekatı başladı (Çöl Fırtınası). Şubat ayı
sonunda Bağdat işgalden geri çekildi.
1991: Suudi Arabistan ile Tahran arasında bozulan ilişkiler yeniden kuruldu. Hawar adası ile ilgili
sorun yaşayan Katar ile Bahreyn önce anlaştı, ama sonra Katar’ın adayı tek taraflı işgal
etmesiyle anlaşma bozuldu.
1992: Umman’da Sultan Kabus’tan sonra Suudi Kralı Fahd, işgale gerek duymadan kurucu bir konsey
oluşturdu. Irak işgali sonrasında özgür İslami gruba kanuni seçim sözü veren Emir Cafer
devletin başına getirildi.
1994: Bağdat yeni Kuveyt emirini tanıdı ve Kuveyt’in toprak bütünlüğüne saygı göstereceğini
açıkladı.
1994-1999: Bahreyn’de Şii çoğunluk ülkenin kurucu bütünlüğünden ayrıldı.
1995: Yemen 1934 yılında Suudilerden aldığı üç bölgeden vaz geçti.
Katar’da saray darbesi gerçekleşti. Halife Ben Hamad El Tahani’yi oğlu devirdi.
1995 Ekiminde Riyad’da ölen 5 ABD’liden sonra saray yakınlarında bir kamyon patlayıcı ile
saldırı düzenlendi. ABD üssüne yakın gerçekleşen patlamada 19 ABD’li asker hayatını kaybetti.
1999: İsa Ben Salman Halifa: Bahreyn Emiri öldü. Yerine oğlu geçti ve 2002’de kutsal kral ilan edildi.
2001: 11 Eylül saldırıları meydana geldi. 19 teröristin Suudi olduğu ortaya çıktı.
2003: ABD askerleri Irak işgali sonrasında Suudi Arabistan’dan çekilerek Kuveyt’e yerleşti.
Katar’da ilk defa anayasa referandumu yapıldı.
Üç anti Amerikan saldırgan sekizi ABD’li olmak üzere 34 kişi öldürdü. Kısa bir süre sonra yeni
bir saldırı ile 17 kişi daha öldü. Bu saldırılar 2004’e kadar devam etti.
2004: Yemen’de Suudi sınır hattında terörist saldırılar başladı.
BAE’nin başına Şeyh Zayed Ebu Dabi’den sonra oğlu Halifa Ben Zayed geçti.
2005:Suudi Arabistan’da ilk defa seçimler yapıldı. Ancak kadınlar oy kullanamadı.
Doha’da İngiliz okullarına bir seri saldırı gerçekleşti.
Kuveyt’te kadınlara oy hakkı verildi.
Kral Fahd devrildi. Yerine oğlu Abdullah geçti.
2006: Dubai’de Maktum el RAşid’den sonra kardeşi Muhammed Bin Raşid başa geçti. Onu Başbakan
Sabah El Ahmed devirdi ve boşalan yerine Prens Sabh El Abdullah geçti.
2009: Yemen karıştı ve Güney Yemen sınırlarının ötesine geçti.
Kuveyt parlamentosuna 4 kadın seçildi.
Yemen resmi güçleri Huşiilere Yanan Topraklar operasyonu başlattı.
16 Eylülde Kuzey Yemen uçaklarından atılan bombalar sığınmacı kampına düştü ve 80 kadın ve çocuk öldü.
2010: Burj El Halife gökdeleni Dubai’de açıldı.
2022 Dünya Futbol Şampiyonasının Katar’da yapılmasına karar verildi.
2011: Suudiler ve BAE askeri operasyonu ile Bahreyn’de Şiiler etkisiz kılındı.
Sanaa Yemen’e birleşti.
Umman’da modernleşme reformları başlatıldı.
Suudi kadınlarının 2015’te oy kullanmasına karar verildi.
Kuveyt’te hükümet devrildi. Politik kriz ile beraber hükümet dağıldı.
2012: Binlerce Yemenli Sana’da gösteri yapmaya başladı. Başkan AbdRabbo Mansur Hadi,
Muhammed Saleh’in devrilmesinin ardından seçildi.
Güney Yemen’de ordu ile El kaide teröristleri arasında çatışmalar başladı. 200’den fazla ölü.
Yemen Hükümeti El Kaide’ye karşı geniş çaplı operasyon kararı aldı. El kaide’nin karşı
saldırılarında en az 100 Yemen askeri öldü.
2013: Katar Emiri Halife Bin Hamad El Thani’yi oğlu Tamim devirdi. 33 yaşında Emir oldu.
2014: Körfez Konseyinde krizler çıktı. Mısır’daki askeri darbe sonrasında Suudiler ve BAE, Abdel
Fatah El Sisi’yi, Katar da Müslüman Kardeşleri desteklemeye başladı.
HuşiilerSanaa’dabir çok mahalleyi ele geçirdi.
2015:Suudi Kralı Abdullah öldü.
Yemen’de Hadi ve hükümeti istifa etti (Suudi desteğini kaybettiği için). Üvey kardeşi Salman
yerine geçti. Oğlu Muhammed Bin Salman savunma bakanı oldu.
Suudiler koalisyon kurarak devrik başkan Hadi’yi başa geçirmek maksadıyla Yemen’e hava
saldırıları düzenledi.
İran bu saldırıları protesto etti.
Suudilerin karşı çıkmasına rağmen Lozan’da İran ile nükleer anlaşma imzalandı.
Suudi şehri Kudeyhi’deki camiye şii saldırısı yapıldı.21 kişi öldü.
Yemen sınırı Abha bölgesinde 15 Suudi polisi öldürüldü.
Kuveyt’te bir camiye bombalı saldırı sonrasında 27 kişi öldü.
Eylül ayı içinde Hadi Yemen’e döndü.Aden ele geçirildi. Mina’da Hac görevi yapan Hacı
adaylarından 769’u İranlı olmak üzere 2200 Hacı adayı öldü.
Suudi savunma bakanı34 Müslüman ülkenin desteğiyle Irak ve Suriye’de İŞİD’e karşı savaş ilanetti.
2016: El Cezire’nin ABD bölümü kapatıldı.
Mısır Suudilerin Akaba körfezindeki iki adayı kontrol etmesini kabul etti. 1950 yılından bu yana
Mısır’ın kontrolündeydiler.
Nisan ayında Yemen’de ateşkes ilan edildi.
YORUMLAR